Ο Σύλλογος

Σύντομο ιστορικό

Ο Σύλλογος των Κοζανιτών είναι από τους παλιότερους συλλόγους της Θεσσαλονίκης. Ιδρύθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και διέγραψε μια πορεία αξιόλογη τόσο πριν, όσο και μετά την Απελευθέρωση.

Σύμφωνα με διασωθέντα ιστορικά στοιχεία, στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε στη Θεσσαλονίκη ο «Σύνδεσμος Κοζανιτών», του οποίου όμως δε γνωρίζουμε το έτος ίδρυσης. Ο «Σύνδεσμος» αυτός έκανε γνωστή την παρουσία του την εποχή εκείνη με μια σημαντική δωρεά προς τη γενέτειρα: «τον μεγάλο βαθύηχο κώδωνα» για το κωδωνοστάσιο του Αγ. Νικολάου (βλ. Ι. Γιαντσούλη, Ο πύργος-κωδωνοστάσιο της Κοζάνης, Ελιμειακά, τ. 20), πράξη ευγενική, που αποτελεί όμως το μοναδικό σωζόμενο στοιχείο της ύπαρξής του.

Στα αρχεία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης φυλάσσεται μία επιστολή του τότε μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιου με ημερομηνία 10 Ιανουαρίου 1905, ο οποίος, από την Κωνσταντινούπολη, όπου προφανώς βρισκόταν ως συνοδικός, απευθύνεται προς «τα αγαπητά και λίαν περιπόθητα τέκνα του Συνδέσμου των Κοζανιτών, τα εν Θεσσαλονίκη παρεπιδημούντα». Στη συγκινητική του αυτή επιστολή, μεταξύ άλλων αναφέρει ότι: «μετά πολλής και ανεκφράστου της χαράς εμάθομεν, ότι εκ πατριωτικού και θρησκευτικού ζήλου ορμώμενοι και το προς την γενέτειραν και αγαπητήν ημών πατρίδα χρέος αισθανόμενοι, εξαποστείλατε καμπάναν τινά ζυγίζουσαν υπέρ τας 200 οκάδας τοιαύτην…ίνα εκπληρώσητε την τοιαύτην έλλειψιν της πατρίδος…» και η επιστολή καταλήγει «διό επαινούντες την ευγενή υμών ταύτην διάθεσιν και προθυμίαν, εκφράζοντες την ευαρέσκειαν ημών τε και την πατρίδα, δεόμεθα… του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ίνα…ευλογεί τα έργα των χειρών σας και τας επιχειρήσεις σας και ανταμοίβη πλουσίως τους κόπους σας προς ανάδειξιν εις εξόχους εμπόρους και μεγάλους επιχειρηματίας…»

Η οργανωμένη και δυναμική, όπως φαίνεται, εκείνη ομάδα των συμπατριωτών μας, είναι ευνόητο ότι θα πρέπει να αριθμούσε τότε κάποια χρόνια ζωής (η δωρεά έγινε οπωσδήποτε προ του 1905). Δυστυχώς όμως, δεν γνωρίζουμε κάτι περισσότερο για τη δράση του «Συνδέσμου» αυτού, ούτε για τον ακριβή χρόνο που οι συμπατριώτες μας αποφάσισαν να δημιουργήσουν το πρώτο συλλογικό τους όργανο, οπωδήποτε όμως ο «Σύνδεσμος» αυτός υπήρξε ο πυρήνας για τη μετέπειτα ίδρυση του Συλλόγου το 1908.

Ο ιστορικός της Κοζάνης Π.Ν. Λιούφης μας πληροφορεί ότι απόδημοι Κοζανίτες στη Θεσσαλονίκη, μάλιστα με συμμετοχή στα κοινά της πόλης, αναφέρονται από τα μέσα του 18ου αιώνα, όπως η οικογένεια των μεγάλων ευεργετών Χαρίση. Όμως η κύρια εγκατάστασή τους παρατηρήθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα και οδήγησε στη συνέχεια στη δημιουργία «ακμάζουσας παροικίας και ισχυράς», φαινόμενο ανάλογο με εκείνο των αποδήμων Κοζανιτών στις χώρες της Μεσευρώπης κατά τη μακρά περίοδο της τουρκικής κυριαρχίας, όπου είχαν αναπτύξει εμπορική παράδοση με τη δημιουργία μεγάλων εμπορικών οίκων και «κομπανιών», κυρίως στην Αυστρουγγαρία.

Με βάση τα στοιχεία που παρατίθενται στο 30ο τεύχος των "Ελιμειακών" (βλ. Στρ. Ηλιαδέλη, Από την ιστορία της παροικίας και του Συλλόγου Κοζανιτών της Θεσσαλονίκης, Ελιμειακά, τ. 30), ο Σύλλογος Κοζανιτών της Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1908, προφανώς από την ίδια δυναμική ομάδα του «Συνδέσμου Κοζανιτών», συμπατριωτών μας που διακρίθηκαν στα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα της πόλης, με κύριο χαρακτηριστικό τη μεγάλη αγάπη τους για τη γενέτειρα και τη βαθιά συναίσθηση της καταγωγής τους.

Αναφέρεται ότι τα ιδρυτικά μέλη ήταν είκοσι και ότι το πρώτο Δ.Σ. (του 1908) αποτελούσαν οι Γ. Παπαδέλης (πρόεδρος), Γ. Ρώμπαπας, Ι. Τιάλιος, Β. Μάνος και Ι. Παπαβασιλείου. Τα περισσότερα από τα μέλη αυτά (βλ. στη συνέχεια) ήταν επιχειρηματίες αλλά και επιστήμονες, επίλεκτα μέλη της πόλης, δύο μάλιστα από αυτούς χρημάτισαν αργότερα και δήμαρχοι Θεσσαλονίκης, ο Νικ. Μάνος (1929-30, 1934-37) και ο γερουσιαστής και βουλευτής Χαρίσ. Βαμβακάς (1931-33). Πολλοί από τους συμπατριώτες μας αυτούς της παροικίας, μαζί με άλλους Δυτικομακεδόνες, πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στους εθνικούς αγώνες (Μακεδονικό Αγώνα, Βαλκανικούς Πολέμους κλπ.), όπως και στην πολιτιστική και πολιτική ζωή της Θεσσαλονίκης.

Φαίνεται λοιπόν ότι το 1908 ο «Σύνδεσμος των Κοζανιτών» αναγνωρίστηκε από τις τουρκικές αρχές και έλαβε κάποιο επίσημο χαρακτήρα με μορφή συλλόγου, ίσως στα πλαίσια της ανακήρυξης του νεοτουρκικού συντάγματος (Χουριέτ). Το έτος αυτό θεωρούμε και εμείς, με βάση και υπάρχουσες πληροφορίες, ως το έτος ιδρύσεως του Συλλόγου Κοζανιτών Θεσσαλονίκης.

Το έτος 1911 η εφημερίδα «Νέα Αλήθεια» του Ι. Κούσκουρα, στο φύλλο της 21ης Ιανουαρίου αναφέρει σε άρθρο της (δημοσιεύεται στη συνέχεια) ότι «Ο εναγωνίως αναμενόμενος χορός του Συνδέσμου των Κοζανιτών παρά του κοινού της Θεσσαλονίκης, θα δοθή κατά την προσεχή Κυριακήν 23ην εν τη μεγάλη αιθούση του Κήπου του Λευκού Πύργου […] τα εισιτήρια γίνονται ανάρπαστα και ως εκ τούτου λαμπρά επιτυχία μέλλει να στέψη την χοροεσπερίδαν ταύτην του λαμπρού τούτου Σωματείου, θα αφήση δε, δεν αμφιβάλλομεν τας αρίστας ως και πέρυσιν εντυπώσεις…», στο δε φύλλο της 25ης Ιανουαρίου σχολιάζει ότι «Η υπό πάσαν έποψιν επιτυχία της χορευτικής εσπερίδος υπερέβη πάσαν προσδοκίαν…», αναφέρεται στους «αθρόως προσελθόντες εκ των διακεκριμένων συμπολιτών ημών» οι οποίοι «εχόρευσαν εν αμεταπτώτω ευθυμία και απαραμίλλω τάξει μέχρι της 5ης πρωινής ώρας», ότι «προπόσεις ήγειραν ο πρόεδρος κ. Ν. Βούρκας, ο αντιπρόεδρος κ. Γ. Μικρού και πολλοί άλλοι» και τέλος ο αρθρογράφος σημειώνει «Εις τα αποτελούντα τον λαμπρόν Σύνδεσμον μέλη ευχόμεθα τα βέλτιστα».

Και βέβαια ένα σωματείο για να χαρακτηρίζεται «λαμπρόν», σημαίνει από τη μια ότι θα πρέπει να είχε δώσει δύσκολες εξετάσεις στην κοινωνία της πόλης, ενώ από την άλλη, αυτό αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη της ύπαρξης κάποιας προϊστορίας.

Την εποχή εκείνη, γνωρίζουμε ότι την εκμετάλλευση του «Κήπου του Λευκού Πύργου», όπου γίνονταν οι περισσότερες επίσημες εκδηλώσεις, είχε ο Κοζανίτης μεγάλος επιχειρηματίας Κων. Ρώμπαπας, που ήταν συγχρόνως και διευθυντής του πολυτελούς ξενοδοχείου «Σπλέντιτ Παλλάς». Και θα πρέπει εδώ να πούμε ότι για μια μεγάλη περίοδο (από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα), στους μεγάλους επιχειρηματίες της Θεσσαλονίκης αναφέρονται εκτός από τους Χαρίσηδες που είχαν προηγηθεί, τα ονόματα των Ρώμπαπα, Τυφόξυλου, Μάνου, Βαμβακά, Βούρκα, Δαρδούφα, Γκοβεδάρου, Γκέρτσου, Παπαδέλη, Μαυροβίτη, Παπακωνσταντίνου, Χατζητόλιου, Ρακκά κ.ά., που κατέλαβαν και διοικητικές θέσεις στον επιχειρηματικό κόσμο της πόλης. 

Μετά την απελευθέρωση του 1912, οι εμπόλεμες καταστάσεις που ακολούθησαν, η μικρασιατική καταστροφή και τα συνακόλουθα, φυσικό ήταν να αποδυναμώσουν το Σύλλογο, ο οποίος ανασυντάχθηκε και επανιδρύθηκε το 1933, έτος που αναγράφεται και στο λάβαρο του Συλλόγου που έχει διασωθεί.

Όμως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησε, καθώς και οι άλλες περιπέτειες, παρέλυσαν και πάλι κάθε συλλογική δραστηριότητα. Έτσι σαφείς πληροφορίες για τη δράση του Συλλόγου και τους ανθρώπους που μετείχαν στα συμβούλια έχουμε μόνον μεταπολεμικά.

Μετά το 1948, πρόεδροι αναφέρονται οι Γ. Στοϊκός, Αριστομ. Παπακωνσταντίνου (1948-51) και Μήλιος Μήλιου (1951-54) που αναβίωσαν το Σύλλογο και έδωσαν μια νέα πνοή, ενώ στη συνέχεια επί προεδρίας του γνωστού Κοζανίτη πολιτικού Μιχ. Παπακωνσταντίνου (1954-60) οι δραστηριότητες εμπλουτίστηκαν και εκδόθηκε το πρώτο έντυπο του Συλλόγου, ο «Φανός».

Τη σκυτάλη της προεδρίας έλαβαν στη συνέχεια οι Θεόδ. Καρακάσης (1960-62), Ηρακλής Πλιάκης (1962-64), Εμμ. Παπαδέλης (1964-66), Χρ. Δέπας (1966-68), Δημ. Χρ. Διάφας (1968-73), Ι. Βλιαγκόφτης (1973-77) και Γ. Χασάπης (1977-81), που ανταποκρίθηκαν με επιτυχία στο έργο τους. 

Στη δεκαετία του ’70 μετά από δωρεά της φανατικής Κοζανίτισσας Στυλιανής Πατένα (το γένος Μαλούση), ο Σύλλογος απέκτησε δική του στέγη, η οποία επί των ημερών μας (2004) ανακαινίσθηκε με χορηγία του τότε υπουργού Μακεδονίας-Θράκης συμπατριώτη μας κ. Νίκου Τσιαρτσιώνη. 

Στη δεκαετία του ’80 ο Σύλλογος εγκαινιάζει μια νέα εποχή με δραστηριότητες που ανήκουν περισσότερο στον πνευματικό χώρο.Το 1982 επί προεδρίας του Ι. Βλιαγκόφτη (δεύτερη θητεία του από το 1981-87) εκδίδονται μετά από επίμονες προσπάθειες τα «Ελιμειακά» και από το 1984 η εφημερίδα του Συλλόγου («Δελτίο των Κοζανιτών της Θεσσαλονίκης» αρχικά και από το 1989 με τον τίτλο «Η Ενημέρωση»).

Στα επόμενα χρόνια, για τη διετία 1987-89 την προεδρία αναλαμβάνει ο αείμνηστος καθηγητής Δ. Δελιβάνης, ενώ στη συνέχεια την πιο μακριά θητεία ως προέδρου σημειώνει ο Κ. Ζιάμπρας (1989-2003).

Φθάνουμε έτσι στην πιο πρόσφατη εποχή, όπου από το 2003 μέχρι σήμερα, η για τέταρτη συνεχή θητεία πρόεδρος Μ. Παπαδέλη-Παπαναστασίου, με τα εκάστοτε μέλη του Δ.Σ. συνεχίζουν ένα έργο αντάξιο της ιστορίας του Συλλόγου, με πλούσια δραστηριότητα και εποικοδομητικές εκδηλώσεις, κοινωνικές, αλλά κυρίως πνευματικές, όπου προέχει η συνεχής προσπάθεια βελτίωσης των εκδόσεων του Συλλόγου («Ελιμειακά», εφημερίδες κ.ά.).

Αυτή είναι σε αδρές γραμμές η ιστορία του Συλλόγου των Κοζανιτών της Θεσσαλονίκης για πάνω από έναν αιώνα. Ο Σύλλογος («Σύνδεσμος» αρχικά), ιδρύθηκε από μια δυναμική ομάδα απόδημων Κοζανιτών με σημαντική προσφορά στους εθνικούς αγώνες όπως και στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης. Ανασυντάχθηκε μετά τους πολέμους το 1933, ενδυναμώθηκε με τη νέα σειρά των Κοζανιτών που εγκαταστάθηκαν στη συμπρωτεύουσα μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και από το 1980 εγκαινίασε μια νέα εποχή με δραστηριότητες αξιόλογες, πνευματικές και κυρίως εκδοτικές, προσβλέποντας στο μέλλον μέσα σε μια κοινωνία με συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες που δεν επιδέχονται προβλέψεις.

Το κείμενο, η έρευνα καθώς και τα ιστορικά στοιχεία ανήκουν στον Στράτο Δ. Hλιαδέλη, υπεύθυνο σύνταξης του περιοδικού του Συλλόγου Κοζανιτών Θεσσαλονίκης "Τα Ελιμειακά"

Οι πρόεδροι του Συλλόγου Κοζανιτών Θεσσαλονίκης

ΠΡΟΕΔΡΟΙ	ΘΗΤΕΙΑ
Γεώργιος Στοϊκός	1948-51
Αριστομένης Παπακωνσταντίνου
Μήλιος Μήλιου, Δικηγόρος	1951-54
Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, τ. Υπουργός	1954-60
Θεόδωρος Καρακάσης, Οδοντίατρος	1960-62
Ηρακλής Πλιάκης, Έμπορος	1962-64
Εμμανουήλ Παπαδέλης, Επιχειρηματίας	1964-66
Χρήστος Δέπας, Δικηγόρος, τ. Νομάρχης	1966-68
Δημήτριος Διάφας, Γεωπόνος, Επιθεωρητής ΑΤΕ	1968-73
Γιάννης Βλιαγκόφτης, Γιατρός	1973-77
Γιώργος Χασάπης, Υποστράτηγος ε.α.	1977-81
Γ. Βλιαγκόφτης, Γιατρός	1981-87
Δημήτριος Δελιβάνης, Καθηγητής Νομικής, τ. Πρύτανης ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός	1987-89
Κωνσταντίνος Ζιάμπρας, Αντιστράτηγος ε.α.	1989-2003
Μιμή Παπαδέλη-Παπαναστασίου	2003 - σήμερα